Οἱ τύραννοι
(αντίστοιχο κεφάλαιο στο έργο της Claude Mossé
«Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΛΛΑΔΑ»)
Δέν εἶναι εὔκολο νά γράψει κάνεις τήν ἱστορία τῆς ἑλληνικῆς τυραννίδας τῶν ἀρχαϊκῶν χρόνων, ἀφοῦ οἱ πηγές πού διαθέτει εἶναι πολύ μεταγενέστερες ἀπό τά γεγονότα στά ὁποῖα ἀναφέρονται, πράγμα πού θέτει στόν ἱστορικό ἕνα πρόβλημα σχεδόν ἄλυτο: πρέπει ἄραγε νά δώσουμε πίστη σ’ αὐτές τίς πηγές καί νά προσπαθήσουμε νά ἄρουμε τίς ἀντιφάσεις πού συχνά παρουσιάζουν, ἡ, ἀντίθετα, νά τίς θεωρήσουμε φανταστικές καί νά δοκιμάσουμε νά τίς ἀποκρυπτογραφήσουμε; Εἶναι ἀλήθεια ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔπλασαν μιά εἰκόνα τοῦ τυράννου πού εἶναι ἕνα κράμα ἀπό παραδόσεις, ἀπό πράξεις σχεδόν ἀπάνθρωπες πού μαρτυροῦν τήν ἀνατροπή τῶν ἀξιῶν τῆς πόλης, καί ἀπό πεπρωμένα πού θυμίζουν τή μοίρα τῶν τραγικῶν ἡρώων. Ἀλλά συγχρόνως εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ τυραννίδα καλύπτει μιά περίοδο τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας τῶν ἀρχαϊκῶν χρόνων. Ὁ Θουκυδίδης, μιλώντας γιά τό παρελθόν τῆς Ἑλλάδας στήν ἀρχή τῆς ἱστορίας τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου εἶναι σαφέστατος ὡς πρός αὐτό. Ἀφοῦ ἀναφέρει τό μεγάλο ἀποικιακό ρεῦμα μετά τό τέλος τῆς περιόδου τῶν μεταναστεύσεων, προσθέτει: «Καθώς ἡ Ἑλλάδα γινόταν ἰσχυρότερη καί ἀποκτοῦσε ὁλο καί περισσότερα πλούτη, στίς περισσότερες πόλεις ἐπικρατοῦσαν τυραννικά καθεστῶτα» (Α’ 13, 1). Ὁ ἱστορικός καθορίζει ἔπειτα τί ἐννοεῖ λέγοντας «γινόταν ἰσχυρότερη» καί «ἀποκτοῦσε πλούτη», θεωρεῖ ὅτι καί τά δυό αὐτά γεγονότα συνδέονται μέ τήν ἀνάπτυξη τῆς ναυτιλίας, καί ἀναφέρει ὡς ἀποδείξεις τά παραδείγματα τῆς Κορίνθου, τῆς Σάμου καί τῶν σικελικῶν πόλεων. Ὡστόσο, πάντα σύμφωνα μέ ὅσα ἀναφέρει ὁ ἀθηναῖος ἱστορικός, αὐτή ἡ ἀνάπτυξη θά διακοπεῖ γιά ἕνα διάστημα στήν Ἰωνία λόγω τῆς περσικῆς ἀπειλῆς, καθώς καί στήν ἠπειρωτική Ἑλλάδα, ἐπειδή «ὅσοι τύραννοι ὑπῆρχαν στίς ἑλληνικές πόλεις δέν σκέπτονταν παρά μόνο τόν ἑαυτό τους καί τήν αὔξηση τῆς περιουσίας τους, κι ἔτσι κυβερνοῦσαν τίς πόλεις ὅσο τό δυνατόν πιό συντηρητικά, μέ ἀποτέλεσμα νά μήν κάνουν τίποτε τό ἀξιόλογο στή διάρκεια τῆς διακυβέρνησής τους παρά μόνο πολέμους ἐναντίον τῶν γειτόνων τους» (Α’ 17). Αὐτό τό χωρίο θεωρήθηκε συχνά ἀπόδειξη ὅτι ἡ ἐμφάνιση τῆς τυραννίδας συνδέεται μέ τήν ἀνάπτυξη τῆς ἐμπορικῆς ναυτιλίας, πού εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τή δημιουργία τῆς τάξης τῶν ἐμπόρων, τήν ὁποία ἐκπροσωποῦσαν οἱ τύραννοι. Ἔχουμε ἡδη μιλήσει γι’ αὐτό τό θέμα, ὅταν ἀναφερθήκαμε στήν ἀφύπνιση τῶν ναυτικῶν συναλλαγῶν κατά τήν ἀρχαϊκή ἐποχή. Εἶναι φανερό ὅτι στό χωρίο αὐτό ὁ Θουκυδίδης δέν ἐννοεῖ τήν ἐμπορική ναυτιλία ἀλλά τή ναυτική δύναμη, δηλαδή κάτι πολύ διαφορετικό. Καί ἐπικρίνει τούς τυράννους, γιατί τούς ἀπασχολοῦσαν ὑπερβολικά τά προσωπικά τους συμφέροντα, μέ ἀποτέλεσμα νά ἀδιαφοροῦν γιά τή συνένωση τῶν Ἑλλήνων ἐναντίον τῶν ἐχθρῶν πού τούς ἀπειλοῦσαν εἴτε ἀπό τήν Ἀνατολή εἴτε ἀπό τή Δύση. Γι’ αὐτό ἄλλωστε θεωρεῖ τήν ἀνατροπή τῶν τυράννων ἀπό τους Σπαρτιάτες ἔναρξη τῆς πραγματικῆς ἰσχύος τῶν δύο κυριότερων ἑλληνικῶν πόλεων τῆς ἐποχῆς του, τῆς Σπάρτης καί τῆς Ἀθήνας.
Συνέχεια →
